Ciało emocjonalne jest magazynem, projektorem i odbiornikiem odczuć i emocji (lub inaczej stanów emocjonalno-czuciowych). Posługuje się percepcją czuciową i ma zdolność odczytywania emocji i odczuć innych osób lub istot. Poznanie struktury i wewnętrznej dynamiki poszczególnych składników ciała emocjonalnego ma kluczowe znaczenie w zrozumieniu i wizualizacji działania Procesu Integracji Emocjonalnej.

Podział stanów emocjonalno-czuciowych i ich liczba w różnych podejściach psychologicznych i systemach terapeutycznych jest różna. Czasami nacisk kładziony jest wyłącznie na cztery główne stany (złość, smutek, strach, radość) lub na pięć głównych stanów (złość, smutek, strach, radość i wstręt). W takim przypadku wszystkie pozostałe stany emocjonalno-czuciowe uznawane są albo jako efekt mieszaniny głównych stanów w różnych proporcjach, albo jako pochodna jednego z głównych stanów. W niektórych systemach terapeutycznych bezpośrednio korzysta się gotowego wachlarza kilkunastu, a nawet kilkudziesięciu stanów emocjonalno-czuciowych. W Procesie Integracji Emocjonalnej korzystamy z podziału na 9 głównych stanów emocjonalno-czuciowych, które graficznie przedstawione są na poniższej ilustracji. Choć główna koncepcja tego podziału wywodzi się ze starożytnej tradycji wedyjskiej, pozostaje wciąż aktualna i ma gruntowne poparcie we współczesnych badaniach nad strukturą i zależnościami stanów emocjonalno-czuciowych.

Na obwodzie koła znajduje się 8 stanów emocjonalno-czuciowych. W górnej części znajduje się miłość, radość, zachwyt i odwaga, czyli cztery tak zwane stany pożądane, wywołujące przyjemne doznania. W dolnej części znajduje się złość, smutek, wstręt i strach, czyli cztery tak zwane stany ostrzegawcze lub wskaźnikowe, które czasami mogą powodować długotrwałą emocjonalną trudność, lub ból, szczególnie jeśli nie zostały one poddane procesowi integracji.

Centralne miejsce w kole zajmuje stan spokoju, który odgrywa bardzo ważną rolę i może wywierać ogromny wpływ na wszystkie pozostałe stany emocjonalno-czuciowe. Spokój ma ogromne znaczenie w Procesie Integracji Emocjonalnej. Dzięki niemu integracja wszystkich pozostały stanów emocjonalno-czuciowych może w ogóle mieć miejsce.

Dwa rodzaje reakcji na emocje i odczucia 

Wszystkie stany emocjonalno-czuciowe są absolutnie potrzebne, pożądane i ważne dla naszego wewnętrznego zdrowia, rozwoju i psychicznego dobrobytu. Na każdy z ośmiu stanów znajdujących się na obręczy koła możemy reagować w sposób odpowiedzialny i integrujący lub w sposób reaktywny i dramatyczny. Poniższa tabela przedstawia przykłady takich reakcji.

emocja / odczuciereakcja odpowiedzialna i integrującareakcja dramatyczna i reaktywna
złość– wyznaczam lub  wzmacniam wewnętrzne granice jeśli są przekraczane, 
– mówię wyraźnie “nie” lub “tak” i wzmacniam asertywność.
– wyciągam wnioski i podejmuje konkretne decyzje. 
– albo oburzam się, jestem agresywny, planuję zemstę, przejawiam bierną lub czynną przemoc,
– albo zaciskam zęby, uśmiecham się i kieruję złość do wewnątrz, niszcząc samego siebie.
smutek– spoglądam w głąb siebie, otwieram się i pogłębiam więź z samym sobą lub z drugą osobą, z którą mogę podzielić się swoim smutkiem.– użalam się nad sobą i świadomie lub podświadomie szukam potwierdzenia dla wzorca ofiary który uruchamiam, 
– wzmacniam przekonanie że sam nie zasługuję na własną bezwarunkową uwagę, troskę i miłość.
wstręt– przyglądam się temu co wywołuje we mnie odrazę, szukam przyczyny, próbuje to zrozumieć,
– poszerzam swoje horyzonty.
– okazuję pogardę, atakuję, osądzam, wygłaszam jedyne słuszne opinie, odcinam się, wydaję wyroki. 
strach– zwiększam swoją koncentrację i uważność,
– dokonuję pomiaru ryzyka,
– angażuję swój twórczy potencjał,
– skupiam się na lepszym planowaniu,
– dążę do podjęcia racjonalnych decyzji.
– panikuję i podejmuję pochopne decyzje,
– zagłuszam swój własny strach wcielając się w rolę wybawiciela, 
– angażuję się w rzekomą pomoc dla innych i jestem ślepy na fakt, że w pierwszej kolejności powinienem pomóc sobie.
miłość– dostrzegam i doceniam wewnętrzne piękno i harmonię otaczającego mnie świata,
– przyjmuję wszystko z wdzięcznością,
– hojnie dzielę się tym, co mam w nadmiarze.
– uzależniam się od obiektu mojej miłości,
– przejawiam, zaborczość i zazdrość.
radość– dzielę się swoim entuzjazmem z innym,
– planuję podejmowanie kolejnych wyzwań,
– zachęcam i inspiruję innych,
– doceniam innych. 
– cieszę się z triumfów nad konkurencją,
– czerpię radość z porażek innych osób,
– pozwalam sobie na sarkazm, uszczypliwe dowcipy, poniżania, szyderstwa.
zachwyt– wyrażam zaciekawienie i zdumienie,
– jeśli to możliwe dążę do zrozumienia obiektu mojego zachwytu,
– poszerzam horyzonty, zdobywam nowe umiejętności i doświadczenia.
– wypieram zachwyt, bagatelizuję go, lekceważę, krytykuję, wyśmiewam,
– zamykam się w skorupie mojego własnego światopoglądu.
odwaga– dążę do rozwoju nieustraszoności, autentycznej pewność siebie, determinacji, bohaterstwa, męstwa, koncentracji i panowania nad ciałem i umysłem. – przejawiam dumę, arogancję, brawurę, lekkomyślność, skłonność do hazardu,
– mogę przeceniać swoje możliwości szczególnie jeśli odwaga łączy się ze złością.

Spokój nie został ujęty w powyższej tabeli ponieważ jest on stanem centralnym, dzięki któremu w ogóle możliwe jest zaistnienie świadomej, odpowiedzialnej i integrującej reakcji w odpowiedzi na pojawienie się któregokolwiek z pozostałych ośmiu stanów emocjonalno-czuciowych. Im bardziej rozwinięty i stabilny jest nasz wewnętrzny spokój, tym głębsza jest nasza uważność, tym bardziej rozwinięta jest percepcja czuciowa oraz świadomość i wrażliwość wszystkich emocjonalno-czuciowych doznań i impulsów.

Słabo rozwinięty spokój przejawia się albo emocjonalnym znieczuleniem wobec wszystkiego co dzieje się zarówno w naszym wnętrzu oraz na zewnątrz, albo wyraźną tendencją do reagowania w sposób dramatyczny i reaktywny.

Rozwój wewnętrznego spokoju w obliczu wszystkich doznań emocjonalno-czuciowych jest zatem kluczowy w Procesie Integracji Emocjonalnej. Praktykując ten Proces w sposób bezpośredni i pośredni zwiększamy siłę i zakres naszego wewnętrznego spokoju.

Różnica między emocjami a odczuciami

W Procesie Integracji Emocjonalnej dokonujemy wyraźnego rozróżnienia stanów emocjonalno-czuciowych na emocje oraz na odczucia. Choć odczucia i emocje noszą takie same nazwy, wyraźnie różnią się one czasem trwania, pochodzeniem i przeznaczeniem.

1) Czas trwania. Wszystkie stany emocjonalno-czuciowe z górnej i dolnej części obręczy koła mogą być albo chwilowym odczuciem, którego długość trwania mieści się przedziale od ułamka sekundy do kilku sekund, albo wyraźną emocją, której długość trwania mieści się w przedziale od kilku sekund do wielu minut minut lub godzin. Czasami wyraźny stan lub mieszanina stanów emocjonalnych może trwać nie tylko kilka minut lub godzin, ale wiele dni, tygodni lub miesięcy. Długotrwałe lub częste doświadczanie różnych stanów emocjonalnych lub ich mieszaniny, jak również próby blokowania bolesnych emocji (smutek, strach, złość, wstręt) może czasami przyjmować postać różnych stanów klinicznych, takich jak depresje, zaburzenia lękowe, uzależnienia, manie, itp.

2) Pochodzenie. Krótkotrwałe odczucia pochodzą z teraźniejszości. Nasza antena percepcji czuciowej odbiera mniej lub bardziej intensywne sygnały z otaczającego nas świata oraz świadomego umysłu i daje nam możliwość ich doświadczania i obserwacji. Długotrwałe emocje natomiast mają swoje źródło w naszej przeszłości. Są to refleksje, odbicia lub odwzorowania pierwotnych wzorców emocjonalnych, które zostały zamrożone w naszej podświadomości i pojawiają się za każdym razem, gdy sytuacja zewnętrzna lub wewnętrzna zbliżona jest do warunków i okoliczności w których nastąpiło pierwotne doświadczenie emocjonalnej traumy lub psychicznego urazu.

3) Przeznaczenie. Krótkotrwałe odczucia służą nam do bieżącego zarządzania naszym życiem. Niosą one ze sobą bardzo cenne informacje, na podstawie których możemy dokonywać odpowiednich, mniej lub bardziej istotnych wyborów. Długotrwałe emocje służą nam do uzdrawiania zarówno naszej przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości. Temu właśnie służy Proces Integracji Emocjonalnej.

W Procesie Integracji Emocjonalnej szczególną uwagę przykładamy zatem do wszystkich stanów emocjonalnych, które trwają zdecydowanie dłużej niż kilka sekund. Z góry zakładamy że mają one swoje źródło w przeszłości. Za każdym razem gdy mamy do czynienia z długotrwałym emocjonalnym doświadczeniem, które jest dla nas bolesne (smutek, wstręt, strach i gniew), angażujemy się w bezwarunkowe odczuwanie tego stanu za pomocą percepcji czuciowej i uruchamiamy w ten sposób procedurę integracyjną. Wszystkie długotrwałe stany emocjonalne traktujemy jako odwzorowania pierwotnych wzorców emocjonalnych i jako takie poddajemy naszej uważnej integracji. One pojawiają się po to, abyśmy mogli je świadomie uzdrowić.

UWAGA. Pomimo iż powyższy podział na krótkotrwałe odczucia i długotrwałe emocje jest bardzo intuicyjny i łatwy do samodzielnego zweryfikowania, nie jest on rozpoznany lub potwierdzony przez oficjalny nurt psychologii akademickiej. Według podręcznika psychologii (J. Strelau, D. Doliński) emocje mogą trwać od ułamka sekundy do kilkudziesięciu minut i są z natury intensywne. Emocje które trwają wyraźnie dłużej (godziny, dni, tygodnie, miesiące) nazywane są nastrojami i z natury są mniej intensywne. Psychologia akademicka nie wskazuje zatem rozróżnienia na krótkotrwałe odczucia i dłuższe emocje. Nie uwzględnia także różnic w ich pochodzeniu i przeznaczeniu, co jest kluczowe w Procesie Integracji Emocjonalnej.

Dynamika Procesu Integracji Emocjonalnej

Każdy z ośmiu stanów emocjonalno-czuciowych znajdujący się na obręczy koła ma swoje skrajne odbicie w przeciwstawnie ustawionym stanie. Otrzymujemy w ten sposób 4 pary, które łączy ze sobą linia prosta, stworzona przez dwa przeciwległe ramiona koła. Parami tymi są: 1) miłości i złość, 2) radość i smutek, 3) zachwyt i wstręt, 4) odwaga i strach. Jeśli uważnie przyjrzymy się tym parom, zauważymy że składają się one z emocji będących swoimi skrajnymi przeciwieństwami. Naturalną konsekwencją połączonych przeciwieństw jest możliwość ich wzajemnego uzupełniania się i tworzenia harmonii, napędzającej rozwój i wzrost. 

Analogia ośmiu ramion koła reprezentujących osiem emocji połączonych w cztery pary umożliwia nam zwizualizowanie dynamiki Procesu Integracji Emocjonalnej, któremu towarzyszy proces wzmacniania percepcji czuciowej oraz rozwój zasięgu i trwałości wewnętrznego spokoju.

Za każdym razem gdy w sposób bezwarunkowy pozwalamy sobie na odczuwanie trudnych stanów emocjonalnych (złość, smutek, wstręt, strach) w celu ich integracji, powodujemy że:

  • po pierwsze, wzmocnieniu i wydłużeniu ulega ramię koła, które przypisane jest do emocji nad integracją której pracujemy; 
  • po drugie, analogicznemu wzmocnieniu i wydłużeniu ulega przeciwległe ramię koła, które przypisane jest do emocji przeciwnej, będącej w parze z emocją nad którą pracujemy;
  • po trzecie, zwiększa się stabilność i zasięg naszego wewnętrznego poczucia spokoju;
  • po czwarte, rozwija się i wzmacnia nasza percepcja czuciowa.

Pracując zatem nad integracją złości nie tylko powiększamy naszą zdolność do bezpiecznego i spokojnego odczuwania i wyrażania złości ale jednocześnie zwiększamy naszą zdolność do doświadczania, odczuwania i wyrażania miłości. Integracja smutku zwiększa naszą zdolność odbioru bolesnych doświadczeń i jednocześnie zwiększa naszą zdolność doświadczania radości. Im większa jest nasza zdolność do akceptacji tego co budzi nasz niesmak, oburzenie i odrazę, tym głębsza, autentyczna i bardziej przenikliwa staje się nasza zdolność do doświadczania autentycznych, spokojnych zachwytów i uniesień. Im bardziej otwarci stajemy się na konfrontację z tym co nas przeraża i napawa strachem, tym większa staje się nasza zdolność generowania rozsądnej, zrównoważonej odwagi.

Wpływ spokoju na intensywność stanów emocjonalno-czuciowych

Jeśli przyjmiemy że emocje i odczucia których stale doświadczamy są małymi punktami lub wysepkami, które bezustannie pojawiają się i znikają w dowolnych miejscach na kolistym planie naszego emocjonalnego ciała, wówczas każde doznanie, które pojawia się w okolicach centrum okręgu jest doznaniem o małej intensywności. Analogicznie każde doznanie pojawiające się w pobliżu obręczy koła jest intensywnym doznaniem. Intensywność zatem wzrasta wraz z oddaleniem doznania od centrum okręgu. 

Środek okręgu jest także przestrzenią, w której zlokalizowany jest stan wewnętrznego spokoju. Jeżeli wewnętrzny spokój jest słabo rozwinięty (okręg spokoju jest stosunkowo małych rozmiarów), wówczas każde doznanie, które znajduje się w przestrzeni poza obszarem spokoju, pomimo iż może być znacząco oddalone od obręczy koła, jest również doznaniem wyraźnie intensywnym.

Z drugiej strony jeśli wewnętrzny spokój jest obszerny, stabilny i mocno ugruntowany (średnica spokoju dorównuje rozmiarami średnicy całej przestrzeni ciała emocjonalnego), wówczas nawet doznania skrajnie intensywne, pojawiające się na krańcach emocjonalnej obręczy, nadal są doznaniami wewnątrz obszaru spokoju. Jeśli doznanie emocjonalne lub czuciowe pojawia się w obszarze spokoju, z łatwością przychodzi nam możliwość reagowania w sposób responsywny, godny, odpowiedzialny i życzliwy, bez względu na to jak intensywne jest to doznanie (jak bardzo oddalone jest od centrum koła).

Poszerzanie zakresu spokoju ma zatem ogromne znaczenie. Rozwój spokoju zwiększa naszą zdolność do integracji trudnych stanów emocjonalnych, a praca nad integracją trudnych emocji zwiększa zakres (średnicę) i trwałość naszego spokoju.


Weź udział w Procesie Integracji Emocjonalnej

W czwartek, 22 lipca 2021 rozpoczynamy kolejną edycję Procesu Integracji Emocjonalnej w formie 9-tygodniowego kursu online. Ilość uczestników jest ograniczona do 20 osób. Zapraszam serdecznie! >> Więcej informacji.